Di tích lịch sử nhà lao Cây Dừa, tức nhà tù Phú Quốc, tọa lạc tại thị trấn An Thới, huyện Phú Quốc
Nhà lao này được xây dựng từ thời Pháp,
thuộc xóm Cây Dừa trước đây nên mới có tên gọi như vậy. Thời Việt Nam
Cộng Hoà, nhà lao Cây Dừa được mở rộng trở thành trại giam lớn nhất
đương thời với tên gọi là Trại giam tù binh chiến tranh Phú Quốc hay
Trại giam tù binh Cộng sản Phú Quốc.
Khu di tích ngày nay không rộng, nằm
trên khu vực chính nhà lao cũ, có nhà trưng bày hiện vật xây hai tầng và
khu trưng bày ngoài trời những hiện vật nguyên gốc và hầu như nguyên vị
trí. Nhà lao Cây Dừa được công nhận là di tích lịch sử năm 1996 và bắt
đầu mở cửa đón du khách đến tham quan. Nhà lao Cây Dừa đã đi vào văn học
qua cuốn ký sự lịch sử của nhà văn Chu Lai.
Mỗi năm khu di tích đón hơn 10 nghìn
lượt khách. Có những tù nhân cũ trở về thăm lại nhà ngục xưa. Nhiều du
khách trẻ tuổi ở mọi miền đất nước, khi đến Phú Quốc du lịch, ngoài
những thắng cảnh nổi tiếng, cũng không quên ghé thăm di tích này. Khách
nước ngoài đến thăm di tích mỗi lúc một đông hơn. Còn học sinh trên đảo
thường đến đây để học những trang sử sống động về Phú Quốc và lịch sử
đấu tranh của dân tộc.
Lịch Sử nhà lao
Thời Pháp, nhà lao được gọi là Căn cứ
Cây Dừa, có diện tích khoảng 40 ha, bao gồm bốn khu A, B, C, D, dùng để
giam giữ những người chống Pháp. Căn cứ Cây Dừa hính thức hoạt động vào
tháng 06-1953 đến tháng 07-1954 thì ngưng hoạt động (khi tù binh hai bên
được trao trả).
- Năm 1956 chính quyền Sài Gòn cho sửa sang “Căn Cây Dừa” cũ lập nên
trại “Huấn chính Cây Dừa” để giam giữ tù binh cộng sản. Năm 1967, lại
cho xây dựng trại giam Tù Binh Cộng Sản Việt Nam. Đây là trại giam lớn
nhất của chính quyền Sài Gòn ở miền Nam Việt Nam. Giam giữ gần 40.000 tù
binh, trong đó có 4.000 người đã hy sinh tại đây.
- Năm 1972, Trại giam có tất cả là 12 khu được đánh số từ khu 1 đến khu
12, mỗi khu lại được chia thành nhiều phân khu, thường có khoảng 4 phân
khu trong 1 khu. Mỗi khu trại giam có khả năng chứa khoảng 3.000 tù
nhân. Một phân khu chứa được 950 tù nhân. Riêng phân khu B2 dành riêng
để giam giữ các sỹ quan tù binh có cấp bậc lớn nhất là Thượng tá. Trại
giam Tù binh Chiến tranh Phú Quốc do 3 tiểu đoàn quân cảnh (7, 8, 12)
canh giữ. Bao quanh mỗi khu nhà lao là tầng tầng lớp lớp hàng rào kẽm
gai 10 – 15 lớp ken dày, mắc dày đặc bóng đèn điện. Bên cạnh bộ máy cai
ngục, lúc cao nhất tới bốn tiểu đoàn lính gác trang bị đầy đủ vũ khí và
phương tiện cơ động, canh giữ, tuần tiễu ngày đêm. Ngoài biển có lúc một
hải đoàn hải quân tuần tiễu vòng ngoài…
- Cuối năm 1972, xây thêm khu 13, 14. Đến đầu năm 1973 thì Hiệp định
Paris ký kết. Trại giam không còn hoạt động nữa. Ngày nay nhà giam gần
như hoang phế, chỉ còn lại đồng cỏ tranh mênh mông với vài trụ xi măng
xiu vẹo và nền gạch loang lỗ, xa xa vài căn nhà mới mọc lên. Năm 1996,
Nhà lao Cây Dừa được công nhận là khu di tích lịch sử cấp quốc gia và
đang được trùng tu tái tạo để đón tiếp du khách.
- Ngày 17-04-2009, Bộ Văn hoá – Thể thao – Du lịch quyết định đầu tư hơn
19 tỷ đồng tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị di tích nhà lao Cây Dừa
nhằm mở rộng việc trưng bày hiện vật, đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm
hiểu lịch sử… của du khách trong và ngoài nước khi đến thăm Phú Quốc.
Theo đó, từ nay đến hết năm 2009 sẽ tôn tạo và hoàn thành, đưa vào phục
vụ các hạng mục: khu B2, cổng tiểu đoàn 7 quân cảnh, nhà và cổng Ban chỉ
huy trại giam… Sở Văn hoá – Thể thao – Du lịch Kiên Giang làm chủ đầu
tư tôn tạo, trùng tu di tích lịch sử này
Địa ngục trần gian
Nơi đây chứng kiến những tội ác rùng rợn của bọn cai ngục, tội ác diệt chủng loài người khi những người tù nhân bị tra tấn với những hình thức dã man nhất, sau đó thì bị giết chết cũng theo những cách thức khủng khiếp nhất có thể.
• “đóng kim”: dùng những cây kim chích đã cũ, đóng từ từ vào 10 đầu ngón tay.
• Chuồng cọp Catso: Chuồng cọp này được làm bằng sắt, bốn phía hình dáng
kiểu contenơ loại nhỏ, có chiều rộng 1,87 m, dài 2,58 m, cao 2,07 m.
Loại chuồng cọp này thiết kế để đàn áp tù nhân. Người tù bị giam vào
đây, cửa khoá kín không còn ánh sáng, đêm lạnh ngày nóng. Bị giam lâu
ngày ở đây, khi thả ra tù nhân sẽ không còn thấy đường, sức khoẻ và tinh
thần giảm sút nghiêm trọng.
• Chuồng cọp kẽm gai: Đây là một trong các chuồng cọp được làm toàn bằng
dây kẽm gai. Chuồng cọp này để ngoài trời, phân khu nào cũng có hai ba
cái. Có hai loại: loại nhốt 1 người và loại nhốt 3 – 5 người. Kích thước
chuồng cọp rất đa dạng. Có loại tù nằm dưới đất cát, có loại tù nằm
trên dây kẽm gai. Có loại chỉ ngồi chứ không nằm hay đứng được. Có loại
chỉ ngồi lom khom. Có loại chỉ đứng lom khom chứ không đứng thẳng hay
ngồi xuống được, muốn ngồi phải ngồi trên kẽm gai. Tù nhân khi bị nhốt
vào đây không được mặc quần áo dài, chỉ cho mặc quần cụt để phơi nắng
phơi sương, hoặc phơi mưa suốt ngày đêm, mặc cho muỗi đốt. Tù nhân chỉ
được ăn một phần cơm rất ít với muối hoặc ăn lạc chớ không có thức ăn.
Mỗi ngày được 1 hoặc 2 ca nước uống. Tiêu tiểu tại chỗ, không được cho
ra ngoài. Những đêm lạnh cóng thì bị dội nước để cho giải khát hay rửa
chuồng. Những ngày nóng nực thì bị dội nước muối hay bị đốt lửa bên
ngoài để cho cọp nhớ những trận cháy rừng. Bị giam trong chuồng cọp vài
ngày là da bị lột, lên da non rồi lại bị cháy và lột tiếp. Có trường hợp
tù nhân bị chết do quá nóng hay quá lạnh. Những người bị chết thì lôi
xác ra đi vùi đâu đó quanh nhà lao.
• “ăn cơm nhạt”: tù nhân không được ăn muối, sau hai tháng mắt sẽ bị mờ, sau 5-6 tháng liền có người bị mù hẳn.
• “lộn vỉ sắt”: các tấm vỉ sắt loại có lỗ tròn và đầy mấu để mắc vào
nhau và lật ngửa làm “đường băng sân bay” rồi bắt tù binh cởi áo, cởi
quần ngoài, chỉ còn chiếc quần đùi. người tù bị bắt cắm đầu xuống vỉ sắt
lộn ra sau, sau vài lần là lưng người tù tóe máu, đầu bị bứt tóc, tróc
da tơi tả.
• “gõ thùng”: lấy thùng phuy úp lên tù nhân đang ngồi xổm, rồi gõ vào
thùng. Tù nhân sẽ bị đau đầu, sẽ bị điếc vì tiếng gõ mạnh và sức ép
không khí. Cũng bằng cách gõ vào thùng phuy đổ đầy nước, bên trong thùng
là tù nhân. Kiểu tra tấn này có thể khiến tù nhân bị hộc máu vì sức ép
của nước.
• “đục răng” và “bẻ răng”: kê đục vào sát chân răng của người tù, dùng búa đóng làm răng gẫy văng ra.
• “roi cá đuối”: giám thị dùng những chiếc roi cá đuối dài, đem phơi để
đánh tù. Trước khi bị đánh, tù nhân phải cởi áo để bị đánh vào da thịt
trần. Roi cá đuối thường quấn lấy thân nạn nhân, rồi giật ra, làm da
thịt bị đứt theo. Giám thị sau đó có thể lấy muối ớt xát vào da thịt nạn
nhân. Đầu năm 1970, phái đoàn Hồng Thập Tự Quốc tế khi đến thị sát nhà
tù Phú Quốc đã bắt gặp một chiếc roi cá đuối dính máu khô.
• “đóng đinh”: những chiếc đinh 3 phân được dùng để đóng vào các ngón
tay của tù binh trong quá trình tra tấn. Mỗi lần bị đóng đinh, xương
ngón tay của người tù bị vỡ nát. Ngoài ra còn có loại đinh 7, 8 phân
hoặc cả tấc để đóng vào thân người tù ở các vùng: cổ chân, khớp vai, mắt
cá, ống quyển, đầu. Có người bị đóng đinh đến chết, sau này khi bốc mộ
vẫn còn đinh găm trong hài cốt.
• lấy bao bố trùm lên người tù rồi ném vào chảo nước sôi. Ba người tù ở phân khu C6 đã bị luộc chết.
• dùng bóng đèn công suất lớn để sát mặt người tù trong thời gian dài cho nổ con ngươi.
• dùng lửa đốt miệng, bộ phận sinh dục.
….
Tổ chức Chữ thập Đỏ đã đến nhà tù Phú Quốc vào những năm 1969, 1972. Các
nhà quan sát của tổ chức này đã thấy sự tàn bạo có hệ thống và kéo dài
tại nhà tù. Họ tìm được các vật chứng của nhục hình ở các tù binh, trong
đó có các vết sẹo do tra tấn bằng điện, thể hiện của sự thiếu ăn, suy
dinh dưỡng. Tháng 8 năm 1971, một điều tra viên của Sứ quán Mỹ tại Việt
Nam Cộng hòa báo cáo về sự đánh đập tù nhân tại Phú Quốc vẫn tiếp diễn.
Trong Quân lực Việt Nam Cộng hòa, lực lượng canh gác tại nhà tù được
đánh giá chỉ bằng số tù binh trốn trại, không có cố gắng nào trong việc
kỷ luật các giám thị xử tệ với tù nhân. Sau các kết quả điều tra của
MACV và Sứ quán Mỹ, Tướng Cao Văn Viên, tổng chỉ huy QLVNCH, vẫn khẳng
định rằng các đoàn kiểm tra của tổ chức Chữ thập Đỏ quốc tế đã báo cáo
sai lệch về tình trạng ở nhà tù.
Những cuộc vượt ngục vĩ đại
Theo tư liệu tại di tích, các thế hệ chiến sĩ bị tù đày tại đây đã làm
nên kỳ tích: Tổ chức được 42 cuộc vượt ngục. Vượt ngục quả cảm theo đủ
mọi cách có thể: bí mật vượt rào; đánh lính áp giải khi ra ngoài làm
việc khổ sai để cướp đường chạy trốn; đào hầm ngầm lấy lối thoát ra… Gần
trăm người hy sinh hoặc bị bắt trở lại, hơn 200 người thoát được ra
ngoài, tiếp tục hoạt động.
Báo Tuổi Trẻ đã từng làm một phóng sự về một cuộc đào thoát vĩ đại của
các tù binh trại A5 tại nhà lao Cây Dừa. Bài viết được đăng trên Tuổi
Trẻ ngày 21-08-2006, nhân dịp kỷ niệm 61 năm ngày Cách mạng tháng 8 và
Quốc khánh 02-09. Dưới đây xin được trích dẫn nguyên văn một phần nội
dung bài viết:
Biết rằng chỉ một lần vượt ngục không
thành là cầm chắc cái chết trong tay, nhưng các tù binh Phú Quốc vẫn
quyết định tổ chức một cuộc đào thoát. Tham gia chiến dịch đào hầm vượt
ngục toàn các tử tù. Trong số những người đào hầm vượt ngục tại trại A5
ngày ấy hiện còn sống ở TP.HCM có ông Nguyễn Văn Năng.
Ông Năng kể: “Sau khi tôi về khu A5, anh
em tổ chức đào hầm. Khu trại A5 trước đó đã có một lần đào hầm vượt
ngục nhưng bị lộ, lần này có 40 người tham gia. Trong đó chia thành từng
nhóm bốn người lần lượt đào hầm, nếu chẳng may kế hoạch bị bại lộ thì
anh em chỉ mất bốn người đầu tiên. Bốn người đầu tiên được phân công
lãnh trách nhiệm là Nguyễn Văn Năng, Trần Xuân Việt, anh Mạnh (đã hi
sinh ở đảo) và anh Năm (đang ở Đà Nẵng)”.
Nhật ký của cựu tù Nguyễn Văn Năng ghi rõ: “Bắt đầu từ ngày 25-1-1971,
mở miệng hầm ở cuối phòng số 8, ngoài vỉa hè”. Bốn người chịu trách
nhiệm mở miệng hầm là Thắng, Thuần, Tuấn và Tư đã chuẩn bị cho miệng hầm
rất công phu: dùng cơm trộn với xà phòng, đất sét làm hộc miệng, dùng
gỗ vạt nằm làm miệng và nắp hầm. Từ miệng hầm, đào sâu xuống 1,5m. Trước
khi bắt tay đào hầm, mọi người đã nghiên cứu kỹ bối cảnh của khu trại
A5: bên ngoài có nhiều lớp rào, có quân cảnh đi tuần. Bốn góc khu trại
có bốn chòi canh của quân cảnh trực gác. Lớp rào ngoài cùng có quăng kẽm
gai bùng nhùng. Ngoài lớp rào bùng nhùng này là trảng cỏ tranh rộng
100m, sau khoảng cỏ tranh đó là bìa rừng. Rừng Phú Quốc có cây to, chủ
yếu là kiền kiền, bằng lăng. Cuộc đào thoát với sự tính toán rất công
phu. Anh em đào hầm chia ra thành nhiều tổ: tổ cảnh giác, tổ giấu đất,
tổ đào. Các tổ làm việc cật lực trong điều kiện bí mật tuyệt đối. Tổ
giấu đất có nhiệm vụ nặng nề, phải giấu cho được khối lượng đất đưa lên
từ 30m đoạn đường hầm ban đầu. Chiều sâu ban đầu là 1,5m, nhưng độ sâu
này chỉ đào đến 30m. Sau đó đào cạn hơn. Đào hầm có nhiều kỹ thuật, ông
Nguyễn Hữu Minh nhớ lại: “Đầu tiên chúng tôi ngắm hướng đào theo hàng
rào cho thẳng, sau đó phải kiếm cây gỗ làm một cái thang rộng bằng đường
kính lòng hầm, đào tới đâu kéo theo cái thang tới đó. Dụng cụ đào hầm
chỉ là những đồ dùng sinh hoạt do tù binh tự làm như muỗng, ca, ấm, cà
mèn… Đoạn đường hầm dài 120m, anh em tù ở phân khu A5 đào suốt năm
tháng”.
Ngày 5-5-1971, đường hầm đã gần xong,
chi bộ của khu trại A5 họp xem xét ai nằm trong danh sách vượt ngục,
hàng trăm người xung phong, nhưng cuối cùng gút lại 28 người. Đến ngày
11-5-1971, một ngày trước khi vượt ngục, danh sách gút lại là 27 người.
Đúng 9 giờ đêm 12-5-1971, 27 người tù lặng lẽ xuống hầm. “Lúc đó, cả
đoàn trườn đi như rắn, như những chiến sĩ đặc công trong giờ xung trận.
Tổ đi đầu phải chuẩn bị cây chống hàng rào, cây móc để treo hàng rào,
các cọng thép để chốt các loại mìn, trái sáng, lựu đạn địch gài ở mỗi
lớp rào mà ta chạm phải”, ông Năng kể.
“Ra đến trảng cỏ tranh, ngước lên thấy trời đêm đen đặc, gió thổi mát,
cảm giác trong người lại như bị ngộp, một phần vì quá mừng, nghẹt thở,
khớp cả hai chân không đi được. Cả đoàn dừng tại trảng cỏ tranh 5 phút
rồi mới cắt đường chạy vào bìa rừng”, ông Năng nhớ lại giây phút được tự
do. Luồn rừng ròng rã ba ngày thì gặp được du kích Dương Tơ. Đến tháng
6-1972 họ mới được đưa về đất liền tiếp tục chiến đấu. Mãi sau này họ
mới biết do địch không phát hiện được đường hầm ngay, nên tối hôm sau
(13-5-1971) một số anh em tù ở trại B5 gần đó chui qua “đi ké” 15 người,
bị bắn chết hai người, 13 người thoát được.
Những bộ hài cốt liệt sĩ
Tính đến tháng 10-2008, người ta đã tìm
được tổng cộng 1.028 bộ hài cốt liệt sĩ tại nhà lao Cây Dừa. Hầu hết đều
là liệt sỹ vô danh, không rõ họ tên, tuổi, quê quán, không rõ ngày hy
sinh, do quá trình bị địch bắt giam, tù đày tra tấn đến chết ở đâu thì
vùi xác tại đó. Theo một số tư liệu lịch sử, hiện nay, dưới lòng đất
vùng nhà lao Cây Dừa còn có gần 3.000 bộ hài cốt liệt sĩ chưa được tìm
thấy. Nơi được xác định nhiều hài cốt liệt sĩ nằm lại là ngọn đồi phía
Tây Nam nhà lao. Tại đây, người ta đã cho xây dựng Khu Tưởng niệm hoành
tráng, đồ sộ. Mới đây, Đội K92 Kiên Giang phát hiện thêm 268 bộ hài cốt
liệt sĩ, nâng tổng số hài cốt liệt sĩ hy sinh tại Nhà tù Phú Quốc đã
được tìm thấy lên 1.336 bộ.
